Een singersongwriter met soul. Dat is Amsterdammer Hartog Eysman, van wie eind vorig jaar het album No Hero uitkwam. Als je het na eerste beluistering nog niet gelooft, let dan eens op dat eerdere muziekproject van zijn hand: met drummer Joop van Erven voerde hij in het verleden oude covers uit, waaronder een uiterst kale versie van soulklassieker California Soul, ook ooit gezongen door Marvin Gaye en Marlena Shaw.

Dat in alles kalme en warme stemgeluid van Eysman, die onder zijn eigen voornaam optreedt, leende zich in het verleden ook al goed voor de bedaagde elektronica van Quiet Fire, het project waarachter muzikant en producent Joachim Staudt schuilgaat. Bij Eysman is het altijd goed vertoeven, zo hoor je ook hier. Je hoeft niet op je tellen te passen, want muzikaal schrikken doe je niet. Laat het bad maar vollopen.

Diezelfde Joachim Staudt is ook te horen op No Hero, het tweede solo-album van Hartog. Na een kort intro begint het nummer Yesterdays met een zacht ruisende alt-saxofoon van zijn hand. Die partij is smaakvol, erg mooi en op hetzelfde moment zo bedeesd dat het je aan het denken zet.

Die soms hoorbare lichte schroom, is op een goede manier veelzeggend. Want het album No Hero – waarvan de titel aan hemzelf refereert, zo zei Hartog – schetst een portret van de singersongwriter erachter. Je hoort een breekbare, maar strijdbare man. Een introverte man die graag gezien wil worden. Dat laatste blijkt uit zowel de opening als het einde van de plaat: I’m right here /  come and find me.

Dat klinkt weer opvallend zelfverzekerd. Niet iedereen zegt zomaar dat-ie het waard is om gezocht te worden. Maar muzikaal klopt het in elk geval. Hartogs No Hero is het waard om gezocht te worden.

Ella van der Woude (1987, Sion, Zwitserland) is blikvanger en trefpunt van Houses, de Amsterdamse gitaargroep met de meest prozaïsche bandnaam denkbaar. De vier mannelijke bandleden kijken op de promotiefoto ‘out of focus’ toe hoe hun frontvrouw de zware taak op zich neemt om recht in de camera te kijken. Ook zit Van der Woude in haar eentje met een gitaar aan de ongemakkelijke studiotafel van een Zwitsers tv-programma om namens de hele band een liedje te spelen. Zo gaat het vaak: in een gitaarband ben je als vrouw óf bassist óf het totale gezicht van de band. Een tussenweg is er niet.

Toch is de debuut-ep End of story een hechte bandplaat geworden, met minstens drie prijsnummers die door elk bandlid worden gedragen: de apotheose in openingsnummer en single ‘Stay with me’ komt tot stand dankzij én stuwend drumwerk én het hammondorgel én het gitaarspel. Maar van erg groot belang is de zang vol hunkering van Ella van der Woude (‘I wish I could be a book, I wish I could be a letter’), die aan het eind van het nummer trouwens erg sympathiek wordt overgenomen door een bescheiden mannenkoor op de achtergrond. Eventjes komen de andere bandleden achter hun instrumenten vandaan.

Van der Woude zingt franjeloos, in een gedragen tempo, onthaast. Juist omdat ze niet de indruk wekt dat ze door iets op de hielen wordt gezeten, overtuigt ze in haar verlangen (‘Stay with me’), haar smeken (‘End of story’), haar desolaatheid (‘Suicide’). Luister daarom vooral ook hier naar ‘Creatures of the night’ met haar andere band, folkgroep Sindur, en de Pixies-cover ‘Wave of Mutilation’. Ook Zwitsers hebben gevoel.

Als eerste valt de vanzelfsprekendheid op. Al op zijn debuut-ep zingt de Nederlands-Marrokaanse singersongwriter Kashmere Hakim zijn liedjes met een opvallend soevereine bedachtzaamheid. Dat niet alleen. Ook die liedjes zelf moeten klinken zoals ze klinken. De uitvoering is in alles sober, de zang zonder decoratie. In niets klinkt een poging tot verschuilen. Dit is wat zijn moet.

Bij aanvang van ‘The Hillsinger EP’ klinkt Hakim als een jonge tegenvoeter van Bob Dylan, vooral door het ‘zingzeggen’ en tokkelend gitaarspel. Opener ‘Free people’ doet in de eerste maten ontegenzeggelijk denken aan ‘Girl from the north country’ van de vroege Dylan. Maar luisterend naar andere nummers, vooral ook op andere plekken op het internet – OngekendTalent, MySpace, YouTube – blijkt de zanger breder geïnspireerd: lieflijker, ingetogener, bezonkener.

Maar in alles wat tot dusver van Kashmere Hakim te horen valt, klinkt het onmiddellijke bestaansrecht van zijn liedjes door. Dat is knap. Het is een effect dat voor een groot deel volgt uit de timing van zijn zang, het ritme van zijn zinnen, de autonome cadans ervan. Dan mag de gitaar ergens wat vals gestemd zijn, dan mag hij soms onverstaanbaar binnensmonds zingen. Maar het is ook de rust, de net-niet-onthechting die de debuut-ep van Hakim zo goed maakt. Hij is observator in dat klassieke vak van singersongwriter.

In een bepaald opzicht heeft postrock veel weg van klassieke muziek: het kan erg lastig  zijn woorden te vinden voor wat je hoort. De verleiding is daarom groot om beelden uit de natuur op te roepen: een soundscape als een weids vergezicht, een gitaareruptie als een plotselinge onweersbui, een onverwacht rustmoment als een opklaring aan de hemel.

Misschien dat het daarom wel zo lang geduurd heeft om de verdiende aandacht te geven aan TravelSunnySamsara, het soloproject van gitarist Chris Draaijer van de Eindhovense stoner&postrockband Hijos de Mayo. Dat de muziek, die hij heeft opgenomen in een productiehok met de bescheiden naam ‘herriekamer’, kwaliteit heeft is zonneklaar (!). Maar hoe dat te verklaren.

Zelf zou ik postrock omschrijven als een genre waarin de gitaar de voornaamste verteller is. Niet op hoge toon, maar aanvankelijk weifelend, om daarna steeds zelfbewuster de stem te verheffen. Chris Draaijer lijkt voornamelijk bezig te zijn met een reis; een reis door India, getuige songtitels als Along the Yamuna River en Mapusa Road en de Indiase drone in NowMakeGood. En wat te denken van het woord ‘Samsara’, dat blijkbaar verwijst naar de boeddhistische en hindoeïstische cyclus van dood en wedergeboorte.

Zo exotisch als die verwijzingen wordt het niet met TravelSunnySamsara. Dat is jammer. Draaijer verwijdert zich niet van de conventies van de postrock: repetitieve gitaarpartijen, die laag voor laag worden opgebouwd naar een meer of mindere climax. Maar erg mooie momenten zijn er ook: de eenzame opening van slotnummer Les Machines Sont Fatiguees tegen de achtergrond van het geluid van een opstartende raket, de gitaren die om de meest desolate tonen strijden aan het slot van Nightswimming (In Backwaters) en de voorzichtige lagen muziek in Forests On Mountains. Al die oplichtende momenten zijn gratis te downloaden.

Het valt pas op na een tijdje geluisterd te hebben naar debuutalbum Razorblade Lemonade van de Haarlemse gitaarband Heist: frontman Alex Krottje heeft een eigenaardige kwaliteit. Met zijn wat lijzige frasering klinkt zijn band soms slomer dan deze is. Hij haalt voor het gehoor het tempo omlaag.

Dat is goed, want die eigenschap geeft de in wezen traditionele hardrock van Heist een eigenzinnige nasmaak. Bij de eerste draaibeurten van het debuut van Heist is vooral een band te horen die degelijk wil laveren tussen de grunge van begin jaren negentig en de nu metal van de eind jaren negentig. Het volvette, hechte geluid is onberispelijk, al vallen de drums wat weg. Zonder ruggesteun van een label is de plaat eigenhandig geproduceerd. In New York werd Razorblade Lemonade vervolgens afgemixt.

Moeilijker kan het zijn groter te groeien dan die gedegenheid. Zanger Alex Krottje belichaamt die moeite. Hij heeft een goede timing, zijn zang is aangenaam luchtig, de melodielijnen zijn trefzeker. Maar hij vliegt nergens de bocht uit. Die spanning blijft ver weg.

Brein achter de band is gitarist Thijs van der Klugt. Zijn spel is vol en op een fijne manier hoekig. Maar als de band teruggeschakelt en de distortion zwijgt, zoals verderop in het openingsnummer Chocolate of het grootse Lies On Display – want Heist heeft ook een introspectieve kant – was meer muzikale verbeeldingskracht van hem een pluspunt geweest.

Het debuut van Heist, dat in het verleden in het voorprogramma stond van Keith Caputo, had dus meer kunnen sprankelen. Maar Razorblade Lemonade is een fijn debuut, vooral omdat de band zich niet op een goedkope manier door het hardrockgenre slaat.

Aan het eind van de plaat, wanneer Green Lizard-frontman Remi Tjon Ajong een gastrolletje vervult in You’re A Mouthful, wordt duidelijk hoe het ook had gekund. Vooral tekstueel is Ajongs agressie geforceerd: ‘Your eyes they speak a hundred lies / you draw your shit over the dotted lines / and hope to god that we just keep on buying.’ Het is niet meer dan een kort moment, maar ook zoiets toont aan dat Heist met dit debuut eigenlijk al veel achter zich heeft gelaten.

Zelden heb ik een gitaarband gehoord die zo’n stevig patent heeft op de ‘teenage angst’ van het Hollandse schoolplein: de middelbare school-schmerz die ongetwijfeld iedereen tussen zijn 13e en 18e weleens overvalt. Aan het begin van debuutplaat This is not romantic van de Meppeler band I Kissed Charles zit zangeres Charlot Henzen thuis gebogen over haar wiskundesommen. ‘I’ve got to focus on my schoolwork, you are bouncing in my head’, zingt ze in openingsnummer ‘People come but lovers go’. Waarna algauw een geëxalteerd refrein uitbreekt, volgepompt met synthesizerklanken en hemelbestormende drumroffels.

I Kissed Charles treft precies de kern van de hedendaagse adolescentie, waarin zowel alles ironisch is als de ironie volledig ontbreekt. De overvloedige synthesizers in het bandgeluid en de luipaard-legging van de frontvrouwe zijn heus tongue-in-cheek, maar de droefcatchy refreinen en het lyrische zelfmedelijden worden met de overgave gebracht die doorgaans slijt bij het ouder worden.

Toch is This is not romantic voor alle leeftijden een aanstekelijke plaat. Erg belangrijk is het onaflaatbaar stuwende drumwerk van Marco Muhring. Maar ook de zang van Charlot Henzen, die in deze opnames veel krachtiger klinkt dan live, is begeesterend. Prijsnummer is eerste single Over Before It Had Started Yet: het juiste repetitieve keyboard-riffje van Henzen, de pulserende bassdrum van Muhring en fantastisch klassieke gitaarbreaks in het refrein. Gaandeweg de plaat benaderen de songs dit ideaal steeds minder. Maar de opwinding en het plezier van de eerste helft van het album blijven bij.

Aan zelfinzicht hebben ze geen gebrek bij de Excitors, getuige de bandnaam. De energie en de onstuimigheid die het debuut Sexcitorsexcit laat horen, is de grootste troef van de gitaarband uit Den Haag. Dan hebben we het niet over pretentieloze pretpunk, maar over geëxalteerde rock die het hele idioom van het genre aanwend om het enthousiasme te kanaliseren: onvervalste poprockrefreinen, een coupletje ska, een hardrockende terzijde, een paar minuten singer/songwriter, een synthesizerexperimentje uit de jaren tachtig. De bandleden struikelen haast over het dozijn wisselingen per nummer.

Aan bewijsdrang ontbreekt het niet, dat maakt de plaat van de Excitors bijzonder sympathiek. Maar met zo’n veelzijdige taakopvatting is een bindmiddel essentieel. Daarin voorzien de vaak heerlijk droge drums van Jimmy van den Nieuwenhuizen (op het podium vervangen door Tony Peroni Jr.). Ritmisch gebeurt er nogal wat, maar hij hecht alle bestanddelen vakkundig af. Het was daarom een goede keuze van de band om het grootste deel van het opnamebudget in de drums te steken. Zonder die basis was de band misschien niet overeind gebleven.

Al gaat de sneer in de stem van frontman Mauro Molenaar eveneens overal doorheen. Zijn timing is misschien niet perfect en hij moet hard werken, maar uiteindelijk lukt het hem de volumineuze rock op het debuut van de Excitors de baas te blijven. Begeesterend zijn ook de vaak meerstemmige, half geschreeuwde refreinen. Minder geslaagd zijn de geregeld onzuivere achtergrondvocalen. En wat te denken van de alomtegenwoordigheid van de keyboards. Een liedje als Doorstep krijgt er een welkome mysterieuze weerklank door, maar vaker klinkt de plaat onnodig gedateerd. Terwijl de Excitors zo fris van geest zijn.

Speelt lokaliteit in de popmuziek nog een rol van betekenis? Dankzij globalisering en communicatiedrift is geografie niet meer dan een curieus detail in de biografie van een band. De popjournalist doet in een hang naar folklore haar best IJsland te koesteren als eiland van eigenzinnigheid, Glasgow als thuisbasis van flegmatieke indiepop en Brooklyn als geboortekamer van experimentele rock. Maar is dat niet gekoketteer met een voorbije wereld?

Vragen van die aard dringen zich op wanneer Never be scared / Don’t be a hero, de nieuwste plaat van de Amsterdamse band Moss, opstaat. De besprekingen zijn terecht alom lovend: het album laat een hecht klinkende, eigengereide gitaarband horen. Debuut The long way back (2007) speelde veel nadrukkelijker leentjebuur bij Grote Pophelden uit het verleden.

Maar het voornaamste onderscheid lijkt van geografische aard. Dan doel ik niet op frontman Marien Dorleijn, die naar verluidt dit jaar van Amsterdam naar Utrecht verhuisde. Moss leek zich twee jaar geleden muzikaal te hebben gevestigd aan zowel de Amerikaanse westkust als het noordoosten van Engeland (Liverpool). Anno 2009 heeft de band de VS niet meer verlaten, maar heeft ze Californië verruild voor de binnenlanden, richting oostkust: Nebraska, Kentucky, South Carolina.

Ergens in deze uithoeken moet Moss, al repeterende in een Amsterdams oefenhok, de roots-invloeden van de laatste plaat hebben opgedaan. En die weemoedige, maar puntige gitaarrock, die ook te horen is op Never be scared / Don’t be a hero, die moet toch van noordwaarts komen? Die moet zijn wieg toch hebben in de staat Washington? Sinds de grunge daar is uitgewoekerd, staan er bedeesdere, maar gloedvolle bandjes beurtelings op.

De vraag is hoe lang de popliefhebber nog een wereldkaart aan zijn muur moet hebben hangen om de muziek waarnaar hij luistert te duiden. De aardrijkskunde van de popmuziek lijkt alleen in gedachten nog levensvatbaar. Alle windstreken bevinden zich in het repetitielokaal.

Je zal maar een Fries genoemd worden. Als Groninger. Maar de randstedelijke redactie van 3voor12 weet nu eenmaal niet beter. Een verkeerde provinciale tag op de Luisterpaal. Het is detail, het is detail.

Of zou Kettel toch Friese wortels hebben? Het web is in dubio over deze volgens een bron ‘sympathieke Fries’, de oud-pianist die de elektronische wereld in is gestapt. Opnieuw detail. Want hij zit bij een Gronings label, heeft Amerikaanse contacten, heeft internationaal een grote naam.

Kettel, ofwel oud-student Nederlands Reimer Eising (1982), heeft een nieuw album uit: Myam James Part 2. En ongelooflijk: wat een prachtige blijmoedigheid. Hier wordt geen existentiële crisis bestreden. Exemplarisch is openingstrack Kingscourt Imp, dat begint met een handvol akkoorden synthesizerkoor. Er is iets groots opkomst. Een haast religieuze zaligmaking.

We komen terug op aarde met een knullig luchtig keyboardmelodietje en de simpel doffe beat die er in slaat. Met de komst van een opgetogen springerige clavecimbel schuiven de Parijse salons het nummer binnen. Maar de boodschap blijft: niks is er aan de hand, de dag kan welgemoed begonnen worden.

Bekijk dat benauwde studiohol van Reimer Eising, op deze oude foto van 3voor12. De verschaalde lucht komt je tegemoet. Het eeuwig dichte raam, het bord met maaltijdresten, de halfvolle pakken taxi-drank. De ruimte is zo krap dat hij aan het eind van het nummer het servies omstoot. Maar uit dat potdichte hok komt muziek als een opklarende lucht, als een opdrogende straat. Een andere werkelijkheid. Dát is muziek.

Drive like Maria is een heerlijk pompeus rockende band, met aangenaam lenige vocalen van drummer annex zanger Bjorn Awouters, die de muziek met zijn zang een ironische twist weet mee te geven. Kwaliteit. Maar ondanks dat alles blijft de vrouwelijke hoofdrol in een zo masculien voortdenderende band de grootste oogvanger. Daar is wel enige psychoanalyse op toe te passen.

Mijn associatie was al snel een passage in W.F. Hermans roman Nooit meer slapen (1966). De hoofdpersoon loopt tegen het einde van het boek ene Wilma tegen het lijf, die een broek draagt die ‘van voren gesloten [is] met een opzichtige treksluiting’. Een rits dus.

‘De meeste mannen vinden dat erg sexy’, zegt ze. Haar theorie: een rits geeft de indruk een afbeelding te zijn van wat eronder zit. ‘We moeten uitgaan van de verdrongen homoseksuele componenten in de psyche van de normale, heteroseksuele man.’

Een man wordt bij de aanblik van een gulp vervult van angst, maar ook direct gerustgesteld omdat geen man, maar een vrouw de broek draagt. ‘In een broek zoals deze, zal een vrouw dus de psyche van een heteroseksuele man vollediger aanspreken, dan wanneer zij een rok draagt’, gaat Wilma verder, ‘zelfs meer dan als ze helemaal naakt is. Want niet alleen op de heteroseksuele component in zijn psyche wordt een aanval gedaan, ook op zijn verdrongen homoseksualiteit. De prikkel is dus veel totaler.’

Ziehier wat zo vaak het geval is in de muziek. Hoe strak, geolied en oorspronkelijk Drive like Maria ook rechtvooruit rockt, altijd bepaalt toch ook iets anders een belangrijk deel van het succes. De onderdrukte homoseksuele component in de psyche van de mannelijke luisteraar. De x-factor.

Wat maakt een singersongwriter goed? Ten diepste zullen de liedjes de klus moeten klaren. Maar een goede tweede is de geloofwaardigheid. Nu, daar zat het wel goed mee toen ik Kim Janssen kortgeleden zag in het Zwolse Hedon. Setting: jongen met gitaar, met alleen de akoestiek van stem en gitaar. Enige valse bescheidenheid ontbrak niet. Dat hoort nu eenmaal. Afgezien daarvan verdween Janssen aangenaam in zijn eigen liedjes. De ogen nagenoeg gesloten, een heerlijk te veel aan lucht bij het zingen, een lichte slis en de handen die vanzelfsprekend de mooie akkoordgrepen pakken.

Luister je naar Janssens debuutalbum The Truth Is, I Am Always Responsible, uit bij Volkoren, dan is het iets meer gebaande paden. Iets minder Kim Janssen, iets meer volgens het boekje. Intiem, jawel. Mooi intiem, dat ook. Maar wanneer hier wordt gefluisterd, ving de microfoon in Hedon de hete adem van licht doorgloeide zang. Meer niet. Het album kent meer opsmuk, meer drama, meer hese kronkels, meer pathetiek in bruikleen van Damien Rice (Sorry). Ook violen, achtergrondzang en kartonnen drum mochten niet ontbreken. Geef mij uiteindelijk toch gewoon een opname van Hedon. Jongen met gitaar, lichte galm. Het adamskostuum van de singersongwriter. Verder niks dan lof.